Achtergrondinformatie 

Ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties zijn een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit. Vele van deze bloedstroominfecties zijn te voorkomen, vooral deze geassocieerd met invasieve hulpmiddelen (‘invasive devices’) (1-4). De surveillance van bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen bestaat sinds 1992. In 2013 vond een belangrijke aanpassing van het protocol plaats. Sinds 2014 is deelname aan de surveillance gedurende minimaal één kwartaal per jaar voor acute ziekenhuizen wettelijk verplicht (5). 

Het objectief van deze surveillance is bijdragen aan het verbeteren van de zorgkwaliteit in Belgische ziekenhuizen. Dit doen we door het opvolgen van trends van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie en het opvolging van de oorzakelijke micro-organismen van deze bloedstroominfecties en hun resistentieprofiel, met als doel preventieve maatregelen bij te sturen, te formuleren en te evalueren.

Voor de bevindingen sinds 2020 kunnen we de aanwezigheid van de COVID-19 crisis en de mogelijk impact hiervan op de incidentie van ziekenhuis- en centraal veneuze katheter-geassocieerde bloedstroominfecties niet negeren. Hiervoor ter herinnering; tussen maart 2020 en eind 2021 observeerden we in België vier COVID-19 golven, twee golven in 2020 en twee in 2021. De eerste en tweede golf situeerden zich voornamelijk in het tweede en vierde kwartaal van 2020 met respectievelijk een piek in de ziekenhuisbezetting, zowel voor het hele ziekenhuis als voor de intensieve zorgen afdeling, begin april en begin november 2020. De derde en vierde golf situeerden zich voornamelijk in het tweede en vierde kwartaal van 2021 met respectievelijk een piek in de ziekenhuisbezetting begin april en eind november 2021 (6).

In de surveillance worden ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties gedefinieerd als een bloedstroominfectie die twee dagen of meer na ziekenhuisopname ontstond en een centraal veneuze katheter-geassocieerde bloedstroominfecties als een ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties met klinisch vermoeden dat een centrale katheter de oorzaak van de infectie is of een ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties waarbij dit vermoeden ontbreekt en de infectie niet secundair is aan een infectie op een andere plaats van het lichaam, maar er in de twee dagen voorafgaand aan de infecties een centrale katheter aanwezig was.

Effect van de COVID-19 crisis op de incidentie van ziekenhuis- en centraal veneuze katheter-geassocieerde bloedstroominfecties 

Sinds 2014 nemen er jaarlijks meer dan 90% van de Belgische ziekenhuizen deel aan de surveillance (in 2019 namen 98, in 2020 97 en in 2021 100 van de 104 ziekenhuizen deel). Jaarlijks werden door deze ziekenhuizen samen tussen de 7,000 en 8,000 ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties geregistreerd. Hiervan ontstonden er tot 2019 ongeveer 20% en in 2020 en 2021 ongeveer 30% op de intensieve zorgen afdeling. 

Tussen 2013 en 2019 vonden we geen trend of statistisch significante veranderingen in de incidentie van ziekenhuis- en centraal veneuze katheter-geassocieerde bloedstroominfecties per 10.000 ligdagen. Echter tussen 2019 en 2020 zien we een duidelijke statistisch significante stijging van deze incidenties in België en in elk van de gewesten. Deze stijging blijft aanwezig in 2021, het tweede COVID-19-jaar (figuur 1). We vonden dat tussen 2019 en 2021 op Belgisch niveau de ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties incidentie met 19% en de incidentie van bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter met 29% steeg. 

Figuur 1: Gemiddelde incidentie van ziekenhuis- en centraal veneuze katheter-geassocieerde bloedstroominfectie, op ziekenhuis niveau, België en per regio, 2013-2021  

Hetzelfde zien we op het niveau van intensieve zorgen en bij de incidenties per type ziekenhuis. Op het niveau van intensieve zorgen steeg de incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties tussen 2019 tot 2021 met 35% en de incidentie van bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter met 43% (figuur 2). In algemene ziekenhuizen zonder universitaire karakteristieken en in universitaire ziekenhuizen en ziekenhuizen met universitaire karakteristieken werd tussen 2013 en 2019 geen trend in de incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties waargenomen. Echter, tussen 2019 tot 2021 steeg deze incidentie in beide ziekenhuis types statistisch significant (Figuur 3), op Belgisch niveau in universitaire ziekenhuizen en ziekenhuizen met universitaire karakteristieken met 23% en in algemene ziekenhuizen zonder universitaire karakteristieken met 16%.

Figuur 2: Gemiddelde incidentie van ziekenhuis- en centraal veneuze katheter-geassocieerde bloedstroominfectie, intensieve zorgen afdeling, België en per regio, 2013-2021 (IZ, intensieve zorgen)

Figuur 3: Gemiddelde incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie in universitaire ziekenhuizen en ziekenhuizen met universitaire karakteristieken en in algemene ziekenhuizen zonder universitaire karakteristieken, België en per regio, 2013-2021

In 2020 was de toename van de incidentie van ziekenhuis- en centraal veneuze katheter-geassocieerde bloedstroominfecties voornamelijk te wijten aan de toename van de infecties tijdens het tweede en vierde kwartaal van 2020, zijnde de kwartalen van de eerste en tweede COVID-19 golf. Dit was anders in 2021 waar een toename van infecties in alle kwartalen waargenomen werd en niet alleen in de kwartalen van de derde en vierde COVID-19 golf. 

Mogelijke hypotheses voor het effect van de COVID-19 crisis op de incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties 

Gelijkaardige bevindingen over de impact van COVID-19 op de incidentie van centraal veneuze katheter-geassocieerde bloedstroominfecties worden beschreven in verschillende publicaties (7-12). Deze publicaties formuleren als mogelijke hypothese voor deze stijging dat de tijdens de COVID-19-crisis moeilijke werkomstandigheden, hoge werkdruk en het feit dat vele patiënten in kritieke toestand waren bij opname, een reden kunnen zijn waarom infectiepreventie en -controle maatregelen, inclusief het implementeren van de bundel maatregelen ter preventie van centraal veneuze katheter-geassocieerde bloedstroominfecties, niet of minder goed toegepast werden of niet konden toegepast worden. Dit leidde dan tot meer centraal veneuze katheter-geassocieerd bloedstroominfecties. 

Een andere hypothese die de hogere incidentie kan verklaren, is de verandering in patiëntenpopulatie tijdens de COVID-19 crisis. Het gedurende verschillende periodes on-hold zetten van routine zorg en geplande behandelingen en het feit dat mensen omwille van verschillende redenen soms te lang wachtten om een arts te raadplegen of naar het ziekenhuis te gaan, maakte dat er bij opname proportioneel meer patiënten waren die ernstig ziek en zwakker waren, wat dan ook maakt dat ze een zwakker immuunsysteem hebben en gevoeliger zijn voor het ontwikkelen van een bloedstroominfectie.

Waarom in 2021 de stijging van de incidentie van bloedstroominfecties geen verband hield met de COVID-19 golven, zoals wel geobserveerd werd in 2020, maar te wijten is aan een min of meer gelijke incidentiestijging gedurende het hele jaar, kan worden verklaard door het feit dat de ziekenhuizen door de lange duur van de crisis steeds meer in een situatie van voortdurende druk en stress belandden, met onder meer een moeilijke personeelssituatie.

Besluit 

Tijdens de twee COVID-19 jaren observeerden we een duidelijke stijging in de incidentie van ziekenhuis- en centraal veneuze katheter-geassocieerde bloedstroominfectie in Belgische ziekenhuizen. Tussen 2013 en 2019 werd er geen trend in deze incidenties waargenomen. Het is belangrijk deze incidenties verder op te volgen en indien nodig de gepaste maatregelen te nemen om deze incidenties opnieuw naar of onder het niveau van vóór de COVID-19 crisis te krijgen.

Alle informatie over de nationale surveillance van bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen, inclusief rapporten, vindt u op :
https://www.sciensano.be/nl/gezondheidsonderwerpen/bloedstroominfecties-0 en https://www.sciensano.be/nl/projecten/nationale-surveillance-van-bloedstroominfecties-belgische-ziekenhuizen 

Referenties 

1. Ista E, van der Hoven B, Kornelisse RF, van der Starre C, Vos MC, Boersma E et al.: Effectiveness of insertion and maintenance bundles to prevent central-line-associated bloodstream infections in critically ill patients of all ages: a systematic review and meta-analysis. Lancet Infect Dis 2016, 16: 724-734.

2. Schreiber PW, Sax H, Wolfensberger A, Clack L, Kuster SP: The preventable proportion of healthcare-associated infections 2005-2016: Systematic review and meta-analysis. Infect Control Hosp Epidemiol 2018, 39: 1277-1295.

3. Umscheid CA, Mitchell MD, Doshi JA, Agarwal R, Williams K, Brennan PJ: Estimating the proportion of healthcare-associated infections that are reasonably preventable and the related mortality and costs. Infect Control Hosp Epidemiol 2011, 32: 101-114.

4. Vrijens F, Hulstaert F, Devriese S, van de Sande S: Hospital-acquired infections in Belgian acute-care hospitals: an estimation of their global impact on mortality, length of stay and healthcare costs. Epidemiol Infect 2012, 140: 126-136.

5. NSIH. National surveillance of hospital associated bloodstream infections (hospital-wide). https://www.sciensano.be/en/projects/national-surveillance-bloodstream-infections-belgian-hospitals, https://www.sciensano.be/nl/projecten/nationale-surveillance-van-bloedstroominfecties-belgische-ziekenhuizen, https://www.sciensano.be/fr/projets/surveillance-nationale-des-septicemies-dans-les-hopitaux-belges. [assessed June 2022]

6. Sciensano COVID-19 dashboard: https://datastudio.google.com/embed/reporting/c14a5cfc-cab7-4812-848c-0369173148ab/page/ZwmOB (accessed June 2022)

7. Baccolini V, Migliara G, Isonne C, Dorelli B, Barone LC, Giannini D, et al. The impact of the COVID-19 pandemic on healthcare-associated infections in intensive care unit patients: a retrospective cohort study. Antimicrob Resist Infect Control. 2021 Dec;10(1):87. 

8. LeRose J, Sandhu A, Polistico J, Ellsworth J, Cranis M, Jabbo L, et al. The impact of coronavirus disease 2019 (COVID-19) response on central-line–associated bloodstream infections and blood culture contamination rates at a tertiary-care center in the Greater Detroit area. Infect Control Hosp Epidemiol. 2021 Aug;42(8):997–1000. 

9. McMullen KM, Smith BA, Rebmann T. Impact of SARS-CoV-2 on hospital acquired infection rates in the United States: Predictions and early results. Am J Infect Control. 2020 Nov;48(11):1409–11. 

10. Patel PR, Weiner-Lastinger LM, Dudeck MA, Fike LV, Kuhar DT, Edwards JR, et al. Impact of COVID-19 pandemic on central-line–associated bloodstream infections during the early months of 2020, National Healthcare Safety Network. Infect Control Hosp Epidemiol. 2021 Mar 15;1–4. 

11. Weiner-Lastinger LM, Pattabiraman V, Konnor RY, Patel PR, Wong E, Xu SY, et al. The impact of coronavirus disease 2019 (COVID-19) on healthcare-associated infections in 2020: A summary of data reported to the National Healthcare Safety Network. Infect Control Hosp Epidemiol. 2021 Sep 3;1–14. 

12. Lastinger LM, Alvarez CR, Kofman A, Konnor RY, Kuhar DT, Nkwata A, et al. Continued increases in the incidence of healthcare-associated infection (HAI) during the second year of the coronavirus disease 2019 (COVID-19) pandemic. Infect Control Hosp Epidemiol. 2022 Apr; 1–5.