Na twee jaar uitstel als gevolg van de pandemie vond op 27 en 28 oktober 2022 in Luxemburg de XVIIde internationale franstalige bijeenkomst van de Verpleegkundigen gespecialiseerd in Hygiëne en Infectiepreventie plaats. Ondanks de enorme werkdruk als gevolg van de COVID-crisis waren de presentaties van de sprekers op beide dagen van een uitstekende kwaliteit. De verschillende onderwerpen die aan bod kwamen weerspiegelden niet alleen het aanpassingsvermogen van de infectiepreventie en –controle (IPC) teams -, maar ook hun creativiteit en professionaliteit.

In Luxemburg kreeg het revalidatiecentrum van het kasteel van Colpach van het Luxemburgse Rode Kruis op vraag van de Hoge Commissie voor Nationale Bescherming een nieuwe opdracht. Vanaf maart 2020 werd het een behandelingscentrum voor COVID. Om deze uitdaging aan te gaan, moest het centrum verschillende veranderingen doorvoeren op het gebied van structuur, personeel en patiënten. Vanaf 16 maart 2020 konden de eerste patiënten worden opgevangen. De inventarisatie en definitie van de behoeften mondden uit in een piramidale structuur, met een duidelijke omschrijving van eenieders rol. Vóór de aankomst van de eerste patiënten moest de verpleegkundige-ziekenhuishygiënist de verschillende circuits (personeel, linnen, afval) herdefiniëren, allerlei affiches maken (volgorde van aan- en uitkleden), procedures formaliseren en het personeel opleiden. Tijdens de volledige duur van deze opdracht waren de directie en de kaderleden ter plaatse aanwezig om de veranderingen mee te begeleiden. Dit heeft in grote mate bijgedragen tot het welslagen van dit tijdelijke mandaat.

In Zwitserland heeft de Pôle Santé de la Vallée du Joux zich, als reactie op de crisis, tot doel gesteld om de continuïteit van de zorgverlening voor COVID-19- en niet-COVID-19-patiënten in de afdeling acute zorg te waarborgen, om zorgverlening in de nabije omgeving te blijven aanbieden en om de bewoners van woonzorgcentra, de patiënten en het personeel te beschermen. Om deze doelstellingen te realiseren werden samenwerkingen opgezet met de artsen van de stad om opnames thuis te organiseren, werd een screeningscentrum buiten de instelling opgezet, werd een vaccinatiecentrum ingericht en kregen bepaalde personeelsleden een nieuwe rol toegewezen. 

Ook de opleiding over het beheer van het infectierisico werd vanuit verschillende invalshoeken besproken. Spelend leren wint terrein in de IPC-teams. Zo nemen de personeelsleden van het oogheelkundig ziekenhuis van Lausanne deel aan een escape game om hun licentie in hygiëne, infectiepreventie en -controle te behalen. Deze ludieke opleiding maakt het mogelijk om kennis te mobiliseren, observatie- en probleemoplossende vaardigheden te ontwikkelen, een team te vormen, de werkplek op een nieuwe manier te ontdekken en een collectief onderzoek uit te voeren. Een andere vorm van leren die door een team uit Toulouse werd gepresenteerd is de simulatie in gezondheid en preventie van het infectierisico, wat een participatieve aanpak is. De scenario’s zijn gebaseerd op situaties die zich in de praktijk voordoen. Deze pedagogische methode draagt bij tot de ontwikkeling van de veiligheidscultuur die we allemaal nastreven. 

In België stelde een IPC-team uit Luik de volgende vraag: Hoe kunnen we de kennis en de praktijk van de bijkomende voorzorgsmaatregelen voor de zorgverleners voortdurend verbeteren? Hier werd gekozen voor blended learning, een innovatieve vorm van opleiding waarbij het leren in klassieke lessen met fysieke aanwezigheid wordt gecombineerd met tools voor e-learning en aangevuld met audits. Blended learning werd ontwikkeld voor de procedure van het aan- en uitkleden. Uit de evaluatie van deze procedures is gebleken dat het uitkleden een risicovol moment is: het verpleegkundig personeel stelde een alternatieve procedure voor die werd gevalideerd en verspreid. Een ander origineel alternatief werd voorgesteld door het IPC-team van Brugmann: empowerment van de psychiatrische patiënt. Er werden workshops rond het ‘ganzenbord handhygiëne’ georganiseerd voor patiënten en zorgverleners, geleid door het IPC-team. Deze ludieke activiteit leverde voordelen op voor iedereen; bij de patiënt werd de eigenwaarde gestimuleerd, terwijl de zorgverleners meer gemak en efficiëntie ondervonden bij het nemen van beslissingen tijdens de gezondheidscrisis. Het IPC-team ten slotte stelde een verbetering vast in de naleving van de handhygiëne in de psychiatrische setting.

De animatiefilm die door het ziekenhuisnetwerk van Neuchâtel werd gemaakt, kreeg veel aandacht bij de deelnemers van het congres. Woorden waren overbodig. ‘Le goûter confettis’ illustreert op bewonderenswaardige wijze langs welke verschillende wegen het virus wordt overgedragen, aan de hand van reële situaties tijdens een maaltijd onder collega’s. Deze video van 5 minuten bleek een zeer waardevol pedagogisch hulpmiddel te zijn.

Sommige IPC-teams hebben de bijkomende voorzorgsmaatregelen voor COVID-19 moeten aanpassen aan hun specifieke patiëntenpopulatie. Zo werden in een dienst voor palliatieve zorg in Canada alle maatregelen van de gezondheidsautoriteiten toegepast, maar ze werden aangepast door mantelzorgers als ‘vrijwilligers’ in te zetten. Het gebruik van de gemeenschappelijke ruimten werd verboden en de mantelzorgers bleven samen met hun familielid in de kamer. 

In Brussel moest de IPC-verpleegkundige jongleren tussen de aanbevelingen en de specifieke behoeften van mishandelde kinderen. De omgang met de pandemie is zeer complex en pijnlijk gebleken, zowel voor de kinderen als voor de zorgverleners. Het overleg met de teams op het terrein heeft het mogelijk gemaakt de maatregelen aan te passen en tegelijkertijd realistisch te blijven. Observatie, communicatie, aanwezigheid op het terrein, gezond verstand en realiteitszin kwamen in deze presentatie duidelijk naar voren als intrinsieke kwaliteiten van de IPC-verpleegkundige. 

Een IPC-team trok buiten de ziekenhuismuren om gezamenlijke en pedagogische sessies te organiseren bij collega’s en om kinderen van de kleuter- en lagere scholen bewust te maken. Na een projectoproep van het Agence Régionale de Santé Rhône-Alpes heeft het Centre Hospitalier Chambéry Métropole een ‘Bewustmaking rond de barrièremaatregelen voor een jong publiek’ aangeboden. Twee gemeenten hebben hierop gereageerd: de ene voor een middelbare school en de andere voor de kinderen van de kleuter- en lagere school. Het algemene doel was een betere naleving van de barrièremaatregelen in het kader van COVID-19 en na te denken over de bestendigheid van bepaalde maatregelen en acties na de pandemie. Het programma voor de middelbare scholieren bestond uit een online quiz om de thema’s van de interventie aan te passen, een reflectie over de barrièremaatregelen, enkele herhalingen van de barrièremaatregelen en overdraagbare ziekten, gevolgd door praktijksituaties en het gebruik van de UV-lamp voor de techniek van handontsmetting, die een groot succes was bij de leerlingen van de middelbare school. 

De jongsten werden voor hun deelname aan de workshops over barrièremaatregelen beloond met een antiviruspaspoort. Er werden zes workshops georganiseerd voor de jonge schoolkinderen. Verschillende materialen werden gebruikt om jonge kinderen te laten kennismaken met de wereld van de ziektekiemen en hun wijze van overdracht. Het grootste succes was het ‘super-nies-spel’. Het kind wordt aangemoedigd om op de landingsbaan te niezen met behulp van een blauwe/rode/groene niesverstuiver met 4 verschillende instructies: niezen op de landingsbaan, niezen op de landingsbaan met de elleboog voor het gezicht, niezen op de landingsbaan met een zakdoek voor het gezicht, niezen op de landingsbaan met een mondmasker aan. Vervolgens werden de afstanden op de landingsbaan gemeten. Deze activiteit helpt jongeren om het nut van de barrièremaatregelen in te zien. Naast deze activiteit leerden de scholieren ook hoe en wanneer ze hun handen moeten wassen, vooraleer hun antiviruspaspoort overhandigd te krijgen. De algemene tevredenheid over deze ludieke activiteiten bracht de gemeenschap ertoe om een UV-lamp aan te schaffen om de bewustmaking voort te zetten.

Sommige voordrachten waren geruststellend voor de beroepsgroep: infectiepreventie is een nooit eindigend proces. De pandemie heeft namelijk een nefast effect gehad op de toepassing van de algemene en/of bijkomende voorzorgsmaatregelen. Dit vlindereffect werd enerzijds veroorzaakt door het gebrek aan persoonlijke beschermingsmiddelen en anderzijds door de talrijke en soms tegenstrijdige wijzigingen in de COVID-19-aanbevelingen, wat voor verwarring zorgde bij het personeel op het terrein. Bovendien waren de procedures tijdens de pandemie voornamelijk gericht op aanbevelingen in verband met ademhalingssymptomen. Deze feitelijke situatie werd bevestigd door audits uitgevoerd in Genève en Montpellier.

Zei u HOST? In België werden in de 25 ziekenhuisnetwerken proefprojecten HOST (Hospital Outbreak Support Team) opgezet onder de verantwoordelijkheid van de Belgische Commissie voor de Coördinatie van het antibioticabeleid (BAPCOC). Deze projecten worden georganiseerd door teams van ziekenhuisprofessionals in dienst van de intramurale en extramurale residentiële structuren op het vlak van infectiepreventie en -bestrijding en antibioticaresistentie. De netwerken HUmani, Elipse en Move hebben hun respectieve aanpak van het project voorgesteld. De strategieën ervan zijn afkomstig van het Belgisch Nationaal Actieplan One Health, waarvan één van de pijlers infectiepreventie en -bestrijding is, teneinde zorginfecties en bijgevolg het gebruik van antibiotica te beperken.

Het Universitair Ziekenhuis Erasmus genoot de ondersteuning van een software voor de surveillance van infectieziekten, Nosokos genaamd. Die is tijdens de pandemie zeer nuttig gebleken. Het operationeel team voor ziekenhuishygiëne (OTZH) kreeg in januari 2020 een opleiding over het gebruik ervan en in februari 2020 is het project van start gegaan. Met Nosokos konden 4 000 COVID-fiches worden beheerd tussen 2020 en 2022. In de dagelijkse praktijk heeft deze software niet alleen gezorgd voor een duidelijk beeld van de epidemiologische situatie, een beter beheer van de alarmen en een surveillance in realtime van zorginfecties, maar ook voor de ontwikkeling van surveillancefiches of opvolgingsrapporten van de bijkomende voorzorgsmaatregelen. Dit instrument optimaliseert de toegevoegde waarde van het OTZH en bespaart veel tijd bij het verzamelen van gegevens.

Voor één Belgische spreekster uit Brussel vormde de COVID-crisis het momentum voor verandering. Zij is namelijk een nieuwe uitdaging aangegaan door van structuur te veranderen, maar niet van functie. Na een analyse van het infectierisico heeft zij 4 actiepijlers gedefinieerd op het gebied van IPC-opleiding, namelijk: terugkerende opleidingen, opvang van de nieuwe medewerker in de verpleegkundige afdeling, IPC-referenten en andere projecten. Verschillende inhouden werden reeds geformaliseerd. Zij benadrukte het belang van de ontwikkeling van innovatieve leertechnieken, teneinde opleidingen tot bij het personeel te brengen.

Deze 17de bijeenkomst heeft eens te meer het aanpassingsvermogen, de creativiteit en de professionaliteit van de IPC-verpleegkundigen tijdens de opeenvolgende COVID-golven aangetoond. Zij verdienen applaus voor het uitstekende werk dat ze geleverd hebben en voor hun engagement tijdens deze pandemie.