Inleiding

Bij bouwkundige werkzaamheden (bouw-, renovatie-, herstellings- en/of onderhoudswerkzaamheden) kan stof vrijkomen door activiteiten zoals boren in muren of het afbreken van vloeren en plafonds. Stofproductie kan aanleiding geven tot de verspreiding van schimmelsporen, zoals sporen van Aspergillus. Bijgevolg is er een verhoogde kans op besmetting van patiënten, voornamelijk patiënten met verminderde weerstand. Schimmelsporen kunnen immers de oorzaak zijn van ernstige luchtweginfecties met mogelijk de dood tot gevolg. 
Ook werkzaamheden aan de waterleidingen zoals het tijdelijk afsluiten of het uitbreiden van leidingen, kan risico’s met zich meebrengen. In leidingen met stilstaand water kunnen micro-organismen zich vermenigvuldigen. Voornamelijk warme koudwaterleidingen of te koude warmwaterleidingen (water tussen de 25 en 60°C) vormen een gevaar voor de groei van Legionella. Bij verneveling van besmet water kan deze watergerelateerde kiem via de longen legionellose of veteranenziekte veroorzaken.
Vanwege dit verhoogd risico op besmetting met stof- en watergerelateerde kiemen verdient infectiepreventie grote aandacht bij bouwkundige werkzaamheden. 

Preventie van infecties tijdens bouwkundige werkzaamheden

Stofproductie tijdens bouwkundige werkzaamheden kan veelal niet vermeden worden. Stofverspreiding daarentegen dient maximaal voorkomen te worden door de nodige infectiepreventiemaatregelen in te stellen en na te leven.  Het vrijgekomen stof kan op verschillende manieren verspreid worden: via schoenen en kledij van personen die door of langs de werfzone lopen, via de zwaartekracht (naar lager gelegen verdiepingen) en/of via luchtstromingen langs trappenhallen of liftschachten. De ingestelde maatregelen dienen deze stofverplaatsing tot een minimum te beperken of idealiter te elimineren.
Welke preventieve maatregelen van toepassing zijn, is afhankelijk van het risiconiveau. Deze risicoklasse kan bepaald worden aan de hand van een risico-index (zie tabel 1) die rekening houdt met de aard van de werken (type A, B, C en D – afhankelijk van de mate van stofproductie) en de aard van de betrokken patiëntenpopulatie (laag tot hoogste risico groep – afhankelijk van de weerstand van de betrokken patiënten). De aard van de werken varieert van het openen van plafonds voor visuele inspectie (type A) tot grote afbraak- en renovatiewerken (type D). Ook de betrokken patiëntenpopulatie in of in de nabijheid van de werfomgeving kan sterk verschillen van afwezigheid van patiënten (laag risico), tot aanwezigheid van oncologische patiënten met een sterk verminderde weerstand (hoogste risico groep). Dergelijke risico-index dient voorafgaand aan de planning van elk bouwkundig project berekend te worden en bepaalt welke maatregelen genomen moeten worden in de voorbereidingsfase, de uitvoeringsfase en na het beëindigen van de werken. Deze maatregelen hebben betrekking op stofproductie en –verspreiding, de ventilatie, het bouwafval, de sanitaire installatie en het circulatiepatroon. 

Tabel 1: Bepaling van de risico-index bij bouwkundige werkzaamheden (Hoge Gezondheidsraad, 2013)

Verantwoordelijkheid van het Team voor ziekenhuishygiëne

Het is de wettelijke taak van het Team voor ziekenhuishygiëne om de opvolging van de hygiëneaspecten in het kader van bouw- of verbouwingswerken te verzekeren (cfr. KB 26 april 2007). Een ziekenhuishygiënist heeft hierin een belangrijke taak, maar is hierbij sterk afhankelijk van de medewerking van alle betrokkenen. Om infectiepreventie en -beheersing bij bouwkundige werkzaamheden te kunnen realiseren, is het een noodzaak dat de opvolging van de werken als een gedeelde verantwoordelijkheid opgenomen wordt. Iedereen die betrokken is bij een bouw- of verbouwingsproject in een zorginstelling heeft rechtstreekse verantwoordelijkheid in het voorkomen van zorginfecties die uit deze werken (kunnen) voortvloeien.  

Meerwaarde van de aanbeveling van de Hoge Gezondheidsraad (HGR)

Het is de wettelijke taak van het Team voor ziekenhuishygiëne om de opvolging van de hygiëneaspecten in het kader van bouw- of verbouwingswerken te verzekeren (cfr. KB 26 april 2007). Een ziekenhuishygiënist heeft hierin een belangrijke taak, maar is hierbij sterk afhankelijk van de medewerking van alle betrokkenen. Om infectiepreventie en -beheersing bij bouwkundige werkzaamheden te kunnen realiseren, is het een noodzaak dat de opvolging van de werken als een gedeelde verantwoordelijkheid opgenomen wordt. Iedereen die betrokken is bij een bouw- of verbouwingsproject in een zorginstelling heeft rechtstreekse verantwoordelijkheid in het voorkomen van zorginfecties die uit deze werken (kunnen) voortvloeien. 
Meerwaarde van de aanbeveling van de Hoge Gezondheidsraad (HGR)
De wettelijke taak van het Team voor ziekenhuishygiëne wordt in de aanbeveling van de Hoge Gezondheidsraad (Aanbeveling HGR nr. 8580 ‘Aanbevelingen betreffende infectiebeheersing bij bouwen, verbouwen en technische werkzaamheden in Zorginstellingen. Aanbevelingen voor interne en externe werknemers.’) vertaald naar een meer concrete opdracht: het bestek vanuit het oogpunt van infectiepreventie evalueren (de te nemen infectiepreventiemaatregelen dienen opgenomen te worden in het bestek) het risiconiveau bepalen in samenwerking met de projectleider en opmerkingen neerschrijven (verslag opmaken) nuttige informatie inzake het project aan het Comité voor ziekenhuishygiëne bezorgen deelnemen aan de opleiding van en/of de informatieverstrekking aan de bouwtechnische teams inzake de na te leven infectiepreventiemaatregelen de betrokken zorgeenheden op de hoogte stellen van de na te leven maatregelen ad hoc bezoeken aan de werfzone(s) om zich te vergewissen van de correcte toepassing van de preventiemaatregelen het inspecteren van de beëindigde werfzone alvorens (her)opening toe te staan. 
Een grote meerwaarde van de aanbeveling is dat het Team voor ziekenhuishygiëne dankzij dit document ‘een stok achter de deur’ heeft; het is immers bij wet bepaald dat het Team voor ziekenhuishygiëne de richtlijnen en aanbevelingen opgesteld door officiële instanties, zoals de Hoge Gezondheidsraad, dient te implementeren. Naast het specifiëren van de wettelijke taak van het Team voor ziekenhuishygiëne, worden ook de bevoegdheden van de andere actoren binnen een zorginstelling duidelijk beschreven. Bovendien worden alle maatregelen die ter preventie van aspergillose en legionellose vóór, tijdens en na de werken toegepast moeten worden, in detail vermeld. Tenslotte worden er een aantal consensusdocumenten met specifieke aandachtspunten voor een zorginstelling, als werkinstrument ter beschikking gesteld.

Aanpak in het eigen ziekenhuis 

Zoals Rome niet in één dag is gebouwd, was er veel tijd en energie nodig om te bereiken wat momenteel in het OLV ziekenhuis bereikt werd. In het verleden werd patiëntenzorg moeiteloos gecombineerd met verbouwingswerken waarvan het Team voor ziekenhuishygiëne niet op de hoogte was. De tijden zijn ten goede veranderd: in samenwerking met alle betrokkenen werd een procedure ‘infectiepreventiemaatregelen bij bouwkundige werkzaamheden’ opgesteld die goedgekeurd werd door het Comité voor ziekenhuishygiëne

het Team voor ziekenhuishygiëne heeft systematisch overleg met de bouwcoördinator waar de lopende en geplande werven worden besproken (inclusief bepaling van de risico-index en de bijhorende te nemen preventieve maatregelen)

het Team voor ziekenhuishygiëne heeft inzage in de verslagen van het bouwcomité en heeft bijgevolg beter zicht op de langetermijnplanning

het Team voor ziekenhuishygiëne neemt actief deel aan de informatievergaderingen voor de opstart van grote werven

het Team voor ziekenhuishygiëne gebruikt een logboek voor het registreren van vaststellingen bij werfbezoeken (datum – vaststelling – ondernomen actie – contactpersoon)

Moeilijkheden in de praktijk 

Een belangrijk onderdeel van kwaliteitsvolle zorg is patiëntveiligheid. Patiëntveiligheid heeft de laatste jaren aan aandacht gewonnen en is dan ook een steeds belangrijker wordend begrip. Elke zorgverstrekker en beleidsmaker in een zorginstelling is het hierover eens. Ondanks alle inspanningen om de patiëntveiligheid te garanderen, loopt echter niet altijd alles zoals voorzien, waardoor de patiënt mogelijks schade oploopt. Zo is ook infectiepreventie en -beheersing een belangrijk onderdeel van een kwaliteitsvolle zorg. Het bewaken van hygiëne-aspecten in kader van bouwkundige werkzaamheden in een zorginstelling, een omgeving waar deze activiteiten gecombineerd moeten worden met patiëntenzorg, is geen sinecure. 

Zo zorgen infectiepreventiemaatregelen die nodig zijn om bouwkundige werkzaamheden correct te laten verlopen in een gezondheidszorginstelling, voor een niet te onderschatten financiële impact. Hierbij is de bereidheid van de directie om deze kosten te dragen van groot belang. Om een correcte inschatting te kunnen maken van de meerkosten, is het uiterst belangrijk dat de te nemen maatregelen correct vermeld staan in het bestek (bv. opbouw van een werfwand, installatie van een werflift langs de buitenzijde van een gebouw). Op deze manier kunnen de potentiële aannemers de voorziene kosten in rekening brengen. Ook een vlotte informatiedoorstroming naar de werkmannen op de werf garanderen, is geen makkelijke opdracht: aannemers werken vaak met onderaannemers, de equipe werkmannen varieert doorheen de uitvoering van de werkzaamheden, werkmannen zijn vaak anderstalig waardoor communicatie sterk bemoeilijkt wordt. Ook communicatie van de werf naar het Team voor ziekenhuishygiëne kan stroef verlopen (bv. wijziging in werfinrichting), waardoor het team niet steeds op de hoogte is van de stand van zaken.
Ondanks het feit dat iedereen overtuigd is van het belang van het voorkomen van (zorg)infecties, lijkt het Team voor ziekenhuishygiëne soms alleen te staan in de opvolging van bouwkundige werkzaamheden. Gelukkig worden de Teams doorheen de jaren gesteund dankzij de aandacht vanuit de overheid voor dit onderwerp, zoals tijdens de audits van het Toezicht Volksgezondheid, de publicatie van de HGR aanbevelingen en de omzendbrief van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. Ook accreditatie instellingen besteden de nodige aandacht aan deze materie waardoor de Teams voor ziekenhuishygiëne aan slagkracht winnen. 
Ondanks de geboekte vooruitgang, blijft de opvolging van hygiëne aspecten bij bouwkundige werkzaamheden een belangrijk aandachtspunt waarin continu moet bijgestuurd worden. Zo is er een blijvende nood aan frequente werfbezoeken voor de opvolging van de werken, maar eveneens aan alertheid door alle betrokken partijen (gaande van de bouwcoördinator, de veiligheidscoördinator tot de individuele zorgverstrekker) om bouwkundige werkzaamheden binnen de gezondheidszorg tot een goed einde te brengen. 

Besluit 

Infectiepreventie en –beheersing bij bouwkundige werkzaamheden in zorginstellingen is een uitdaging voor alle ziekenhuishygiënisten.  Het waarborgen van een veilige zorgomgeving voor onze patiënten dient hierbij de drijfveer te zijn. Dit artikel eindigen met het spreekwoord ‘de aanhouder wint’ is dan ook een weloverwogen keuze…

Referenties 

– Richtlijn van de Werkgroep Infectie Preventie. Bouwkundige werkzaamheden, 2012.

– Hoge Gezondheidsraad. Aanbevelingen betreffende infectiebeheersing bij bouwen, verbouwen en technische werkzaamheden in zorginstellingen. Aanbevelingen voor interne en externe werknemers, 2013 (HGR n° 8580)