Preventie van zorginfecties – Verandermanagers gevraagd!

De studiedag verpleegkundigen infectiebeheersing focuste tijdens de 42ste week van verpleegkundigen en vroedvrouwen op veranderingsmanagement in de preventie van zorginfecties. Om infectiepreventie te verbeteren is het veranderen van gedrag, gewoonten en cultuur onvermijdelijk. Op deze studiedag kregen we meer inzicht in het veranderen van gedrag en cultuur, de toepassing van lean management in de infectiepreventie en verschillende praktijkvoorbeelden waarbij geprobeerd wordt om het gedrag te veranderen om zorginfecties te voorkomen.

Birgit Beckers, pspsycho-therapeute en docente aan kaderopleiding CVO Lethas, gaf de boeiende lezing  Veranderen van gedrag en cultuur: Hoe omgaan met weerstand?’ Ziekenhuishygiënisten worden frequent geconfronteerd met ongewenst gedrag bij zorgverleners zoals het dragen van een uurwerk of  het niet ontsmetten van de handen voor patiëntencontact. Mevr. Beckers gaf aan wat mogelijke verklaringen zijn voor dit ongewenst gedrag. Wat is de mindset van de medewerkers? Bijvoorbeeld, men wil snel werken waardoor men de handen niet ontsmet. Ook de cultuur is van belang. Bijvoorbeeld, is er een grote machtafstand, is men conflictvermijdend of volgt men de hogere in rang? Je kunt inwerken op deze verschillende elementen om de cultuur te veranderen.
Veranderen is echter niet evident.  Mevr. Beckers geeft aan dat medewerkers bij verandering denken wat ze kunnen verliezen (vb. tijd, comfort, verworvenheden) of winnen (vb. nieuwe vaardigheden, betere kwaliteit). Zorgverleners kunnen verschillende fasen doormaken bij implementatie van veranderingen :

(1) ontkenning,
(2) weerstand,
(3) exploratie en
(4) verbintenis.

Medewerkers uit een team verdelen zich over deze 4 fasen. Bij de verschillende fasen werd de aandachtspunten besproken. De tijd vloog echter zo snel voorbij dat een aantal praktische tips niet meer aan bod zijn gekomen. Maar er is beloofd dat dit een volgende keer aan bod zal komen. Dat belooft dus!

Alain Anthierens, directeur patiëntenzorg aan het BZIO en vrijwillig medewerker aan het Universitair Centrum voor Verpleegkunde en Vroedkunde (Universiteit Gent), stelt in zijn lezing de vraag of Lean Management een instrument dan wel een management systeem is? 
Ziekenhuizen moet meer en meer besparen en zien het toepassen van Lean management vaak als een oplossing voor hun financiële vragen. In veel zorginstellingen  wordt Lean management herleid tot het gebruik van een aantal lean-‘tools’. Lean management is echter een geïntegreerd management systeem gebaseerd op Toyota’s filosofie en productiemethode.  Dhr. Anthierens  lichtte de familiegeschiedenis van de Toyoda’s toe. Bij hen was winst of besparen nooit de drijfveer, maar wel het welbevinden, de zelfontplooiing van medewerkers, kwaliteit en tevredenheid van de klant.  Belangrijk uitgangspunt bij Lean management is de continue verbetercultuur.  Dhr. Anthierens maakte enkele kritische reflecties bij het toepassen van Lean managment in de gezondheidssector: zorginstellingen zijn geen automobielsector, elke patiënt is uniek, hoe inventariseren we the voice of the costumer?
Belangrijk te onthouden is dat Lean managment een cultuur van continue verbetering wil ontwikkelen.

Aansluitend gaf Stijn Slootmans, projectleider UZALean & Productive Ward,  zijn presentatie over de Toepassing van Lean management binnen infectiebeheersing in het UZ Antwerpen.  Hij had het meer bepaald over hoe  visueel management de toepassing van infectiepreventie op de werkvloer kan ondersteunen. De uitgangspunten in het UZALean programma zijn het continu verbeteren, betrokkenheid van alle medewerkers, werkprocessen bekijken en verbeteren, systematische aanpak en een goed georganiseerde visuele werkomgeving. Dhr. Slootmans beschreef visueel management als een tool waarbij medewerkers bij het uitvoeren van hun werk ondersteund worden door visuele hulpmiddelen die geen interpretatie vereisen, maar wel reactie uitlokken. Belangrijk is de 3-seconden regel waarbij medewerkers de status van de ruimte of het proces in één oogopslag kunnen inschatten.

In het kader van infectiepreventie kan visueel management op het niveau van
(1) Resultaten,
(2) Processen
(3) Omgeving worden toegepast.

Dhr. Slootmans beschreef een aantal interessante toepassingen in het UZA :
(1) Afdelingsresultaten van handhygiëne, CAUTI en CLABSI worden op het prestatiebord geplaatst. Wekelijks zijn er 10 minuten teammeetings om de resultaten te bespreken. De bedoeling is dat de verpleegkundigen zelf in teamverband actie ondernemen als er verbeteringen noodzakelijk zijn.
(2) Via een spaghetti diagram wordt de non-compliance met scheiding proper en vuil gevisualiseerd. In het digitaal patiëntenoverzicht is duidelijk via de status welke isolatiemaatregelen nodig zijn.
(3) Voor de ontwikkeling van een dynamiek van continue verbetering van orde, netheid, veiligheid & optimale werkorganisatie werd de 5 S-methodiek gebruikt.

Volgens dhr. Slootmans zijn de belangrijkste doelen van visueel management : vergemakkelijkt de uitvoering van het werk, geeft medewerkers groter eigenaarschap over eigen werk(omgeving), biedt mogelijkheid tot open communicatie door duidelijke/eenvoudige signalen en beslissingen worden genomen op basis van realiteit (i.p.v. perceptie).

De laatste spreker in de voormiddag was Veronique Blomme, verpleegkundige-ziekenhuishygiënist in AZ Sint-Rembert Torhout. Zij gaf de presentatie Lean management binnen infectiebeheersing en  -preventie in het AZ Sint-Rembert over de toepassing van de 5-S methodiek bij de revisie van het isolatiebeleid. De uiteindelijke doel is dat medewerkers zo snel mogelijk de correcte isolatiemaatregelen nemen zodat de veiligheid van medewerkers en andere patiënten wordt gewaarborgd.
Er wordt met 3 kleuren gewerkt voor de isolatiemaatregelen: contactisolatie = geel;  druppel/aerogeen = blauw; strikt = rood (Selecteren). Per type isolatie is een box voorzien met het correcte persoonlijk beschermingsmateriaal en een kamerisolatiekaart. Het is de bedoeling dat medewerkers binnen de 30 seconden het juiste type isolatiemaatregelen opstarten. Hiervoor is een overzichtslijst waarin het type isolatie in het desbetreffende kleur wordt weergegeven (Sorteren). Er is een overzichtelijke indeling per type box en isolatiekaart voor in het patiëntendossier (Schoonmaken). Procedures en werkwijze met lijst per ziektekiem is ziekenhuisbreed via het Intranet beschikbaar, isolatiekaarten- en boxen zijn op elke dienst voorzien (Standaardiseren). Deze werkwijze wordt in stand gehouden door integratie in het zorgproces en het  opvolgen en motiveren op de werkvloer.
In het namiddaggedeelte werd het accent gelegd op de begeleiding van medewerkers op de werkvloer en werden een aantal tips aangereikt om de campagne infectiebeheersing boeiend te houden.

De eerste spreker was Yves Velghe van het UVC Brugmann te Brussel. Zijn functie is support manager van de directie van het verpleegkundig en paramedisch departement (Learning and Development) en kaderverpleegkundige ziekenhuishygiëne (Diensthoofd).
Dhr. Velghe stond stil bij het belang van een strategisch management binnen de zorgsector. Om duurzame verandering binnen de organisatie te kunnen verwezenlijken is het belangrijk dat enerzijds de zorgmanager infectiebeheersing betrokken wordt tijdens het veranderproces. Anderzijds vormt ook de driehoeksverhouding tussen de zorgmanager, de referent, en de direct leidinggevende de basis van een succesvol managementbeleid. Dhr. Velghe verwees hiervoor naar het Taylor model (know how) waarbinnen een duidelijke definitie van ieders rol en verantwoordelijkheid beschreven staat en gekend is binnen de instelling. De sleutelfiguren binnen dit samenwerkingsverband zijn de referentieverpleegkundigen infectiebeheersing die sinds 2008 actief betrokken worden binnen het infectiebeheersingsbeleid. Zij dragen onder andere hun steentje bij binnen het vormingsprogramma als tijdens het opstellen van de indicatoren van toepassing op infectiebeheersing. Het vooropstellen van duidelijke afspraken op vlak van infectiebeheersing is een andere belangrijke eigenschap om de samenwerking goed te laten verlopen. Daarbij is de actieve ondersteuning van de directie van groot belang. Tot slot werd het accent gelegd op het implementeren van verbeteringsprocessen waarbij de praktijk in vraag wordt gesteld en indien nodig wordt bijgestuurd.

Lieven Hoebrekx, middenkader-verpleegkundige-ziekenhuishygiënist van AZ Diest, gaf prijs hoe hun  team infectiebeheersing op een correcte en motiverende manier feedback geeft aan medewerkers met direct patiëntencontact.
De vraag om de activiteiten van ziekenhuizen te monitoren en publiek te maken met als doel de kwaliteit van zorg te verbeteren blijft groeien. Patiënten kunnen mede op basis van deze resultaten bewust kiezen voor een welbepaald ziekenhuis. Voor het ziekenhuis zelf moeten deze gegevens een hulpmiddel, een instrument zijn om kwaliteitsverbeterende acties uit te werken. Belangrijk hierbij is dat de medewerkers zich betrokken voelen tijdens de terugkoppeling van deze resultaten. Het geven van feedback vormt namelijk een oriëntatiepunt om de evolutie binnen een bepaald proces te kunnen beoordelen en betekent niet het eindpunt. Het is een start naar een nieuwe/aangepaste doelstelling. Om dit te kunnen realiseren is het van belang om gegevens aan te reiken op een manier die medewerkers aanwakkert en triggert tot gedragsverandering.
Volgens dhr. Hoebrekx is een eerste voorwaarde om waardevolle feedback te kunnen geven, het opstellen van duidelijke en meetbare indicatoren. Deze SMART-geformuleerde indicatoren kunnen structuur-, proces- of resultaatsgerichte indicatoren zijn, met als doel het geregistreerde gedrag bespreekbaar te maken om zo kwaliteitsvolle zorg te bekomen.
Een procesmatige aanpak is hier van belang. Na het voeren van gerichte acties op de afdeling worden aan de hand van indicatoren metingen uitgevoerd. Deze resultaten worden vertaald naar motiverende feedback en teruggekoppeld naar de medewerkers. De feedback op zich wordt aantrekkelijk gemaakt door de resultaten te visualiseren. Samen met het team ziekenhuishygiëne kunnen indien nodig aangepaste acties uitgewerkt worden. Zo is het kwaliteit verbeterend proces rond, zijn de resultaten geen doel op zich en worden er geen cijfers gepubliceerd om enkel in een jaarverslag op te nemen.

An Willemse, verpleegkundige-ziekenhuishygiënist, O.L.V. Ziekenhuis, Aalst-Asse-Ninove, lichtte een project toe inzake handhygiëne op de afdeling intensieve zorgen.  Naar aanleiding van een cluster van vier patiënten met een multiresistente K. pneumoniae werd in 2012 een project inzake handhygiëne op de afdeling Intensieve Zorgen opgezet. De compliantiemetingen door het team infectiebeheersing werden gevolgd door onmiddellijke feedback naar de betrokken zorgverstrekkers en de globale resultaten werden teruggekoppeld naar de artsen en de leidinggevenden. Hieruit vloeiden een aantal concrete verbeteracties die door de hoofdverpleegkundige werden toegelicht op een dienstvergadering. De resultaten waren bemoedigend en het idee ontstond om een opvolgend project ‘Geef me de hand…’ te implementeren. Dit project kende een multimodale aanpak waarvan bedside begeleiding en bijsturing door referentieverpleegkundigen, werkzaam op de afdeling, zeer belangrijke onderdelen zijn. Verder kwam zelfstudie (infobundel) aan bod, gevolgd door een kennistest omtrent handhygiëne. Alle verpleegkundigen en zorgkundigen werkzaam op de afdeling intensieve zorgen werden tijdens het uitvoeren van hun dagelijkse zorgactiviteiten bijgestuurd door een collega-verpleegkundige. Ook artsen en paramedici kregen rechtstreekse feedback. Het project is tot stand gekomen door een intensieve samenwerking tussen de referentieverpleegkundigen ziekenhuishygiëne, de IZ-projectmedewerkers en het Team voor ziekenhuishygiëne. De resultaten op de werkvloer waren zeer bemoedigend!

Jany Coenen, verpleegkundige-ziekenhuishygiënist, RZ Heilig Hart Tienen, stond stil bij de aanpak en implementatie van een campagne handhygiëne t.a.v. artsen. Het driedelig onderzoek omvatte (1) de promotie van handhygiëne, (2) het meten van de interesse voor het onderzoek, gekoppeld aan de mate waarin de handhygiënetechniek correct wordt toegepast en (3) het geven van gerichte feedback aan artsen over de handhygiënetechniek. De aanzet van dit onderzoek waren de hoge interne MRSA-cijfers die de antibioticabeleidsgroep zorgen baarde.
Om de kwaliteit van de handhygiënetechniek te meten werden de artsen gevraagd om zelf vingertopculturen af te nemen. De staalname werd uitgevoerd door de arts zelf aan de hand van een stappenplan. De opvolging en terugkoppeling van resultaten gebeurde nauwgezet door het team infectiebeheersing. Enerzijds werd persoonlijke feedback voorzien, anderzijds werd er via verschillende kanalen algemene feedback verspreid over het deelnamepercentage.
Tachtig procent van de artsen nam deel aan het project waarmee het streefdoel van 75% behaald werd. Het informeren van de artsen was een cruciaal punt om dit deelnamepercentage te behalen. Zowel de verspreiding van de resultaten via de banner, als het informeren van de artsen via brief en e-mail bleken effectief.

Sara Depotter, verpleegkundige-infectiepreventie, AZ St-Lucas Gent, deelde ervaringen over de implementatie van een mobiel training- en auditsysteem ‘de SureWash’ binnen het ziekenhuis. Dit innovatief toestel bevat een Microsoft Platform voorzien van een SureWash® systeem gebaseerd op het WHO handhygiëneprotocol. De gebruiker meldt zich aan met zijn persoonlijke badge waarmee de registratie op naam gebeurt. Tijdens en na de oefen- en testsessie geeft het toestel directe feedback. Indien de gebruiker slaagt voor de test, wordt deze bevoegd verklaard voor de correcte uitvoering van de handhygiënetechniek. Nadien kunnen afdelingsrapporten gemaakt worden. In het AZ St-Lucas Gent voerden 657 verpleegkundigen in een periode van 14 maanden de test uit waarvan 84% slaagde. Verpleegkundigen zijn enthousiast om met de SureWash aan de slag te gaan, maar de logistieke ondersteuning hierbij is niet te onderschatten. Om de oefenactiviteit hoog te houden, moeten verschillende actoren binnen het ziekenhuis betrokken worden. Deze innovatie kan volgens mevr. Depotter enkel een positief effect beogen indien er een duurzaam en interactief verbeterproces gekoppeld wordt aan het gebruik van de SureWash.

Csaba Hankó, Director Sales & Marketing van de “Hand-in-Scan”, stelde een ander innovatief systeem voor om de handhygiënetechniek in te oefenen en de kwaliteit ervan te beoordelen. De gebruiker logt in met de persoonlijke badge en krijgt individuele feedback. De Semmelweis-scanner neemt een foto van de ontsmette handen en gaat op een objectieve manier beoordelen in welke mate de techniek correct werd toegepast.  De zones op de handen die niet voldoende ontsmet werden, worden in kaart gebracht en de gebruiker krijgt een rapport met de score te zien. Een bevoegdheidsverklaring kan gekoppeld worden aan dit systeem en een audit van de handhygiënetechniek op afdelingen kan op een vernieuwende manier toegepast worden. Dit systeem werd reeds in verschillende Hongaarse ziekenhuizen geïmplementeerd. 

We mogen concluderen dat het een interessante studiedag was waar we enerzijds meer inzicht in het concept en de toepassing van lean management kregen en anderzijds met handvaten en  inspiratie om veranderingsprojecten te implementeren. Bijgevolg hopen we jullie dan allen terug te mogen begroeten op onze volgende studiedag, die doorgaat op maandag 20 maart 2017, met als thema ‘Infectieziektebeheersing – Van klassieke tot extreme situaties’. Meer informatie met betrekking tot de concrete inhoud en sprekers volgen nog.