[1] Referaat, Week van de Verpleegkunde NVKVV, Studiedag Ziekenhuishygiëne, 24/03/2014, Oostende

ASTRACT
Probleemstelling: jaarlijks zijn er in België meer dan 125 500 patiënten die geconfronteerd worden met een nosocomiale infectie (zorginfectie). Dit kan grotendeels voorkomen worden door het toepassen van een correcte handhygiëne. De kliniek Sint-Jan te Brussel heeft als doelstelling zoveel mogelijk zorgverstrekkers te sensibiliseren tijdens de 5^de Nationale Handhygiënecampagne door het geven van een gerichte strategie (i.p.v. een ziekenhuisbrede campagne) en een handhygiënecompliantie te bereiken van meer dan 65%. Deze gerichte aanpak biedt tevens de kans om de efficiëntie tussen twee verschillende strategieën te vergelijken.
Methodologie: er werd gekozen voor een gerichte strategie per afdeling i.p.v. een ziekenhuisbrede campagne zoals voorgaande jaren. Om een goede sensibilisatiecampagne te organiseren zijn de nodige hulpmiddelen beschikbaar.
Om de “good practice” van de handhygiëne compliantie te evalueren, werd een affiche met een korte feedback per afdeling ontworpen. De drie beste afdelingen kregen tevens een institutionele beloning.
Resultaten: bij de gerichte aanpak hebben meer personeelsleden deelgenomen aan de sensibilisatiecampagne dan doorheen (367 (2013) vs. 237 personeelsleden (2011)). Er is een positieve evolutie merkbaar ( 69% (2013) vs. 64% (2011)) van de handhygiënecompliantie, maar het verschil van de pre- en postcampagnes 2011 en 2013 zijn gelijk (+ 21.00%).
Discussie: ongeacht de efficiëntie van de strategieën, zijn er elementen die invloed kunnen hebben op het resultaat: het aantal participerende afdelingen, het aantal observatoren en hun manier van werken, het aantal nieuwe personeelsleden die na de sensibilisatiecampagne zijn aangeworven, en het moment van de metingen.
Conclusie: beide strategieën (gerichte strategie en globale strategie) hebben hun efficiëntie bewezen, maar elke strategie heeft zijn voor- en nadelen. Niet alleen de sensibilisatiecampagne is belangrijk, maar ook het geven van feedback kan een essentiële rol spelen in de volgende nationale handhygiënecampagne.

Probleemstelling

Jaarlijks zijn er in België meer dan 125 500 patiënten die tijdens hun verblijf in het ziekenhuis geconfronteerd worden met een nosocomiale infectie met een mortaliteit van 2 625 patiënten. Dit impliceert tevens een langer ziekenhuisverblijf en extra kosten. ^[2]
Om overdracht van micro-organismen te voorkomen tussen patiënt, gezondheidswerker en ziekenhuisomgeving is het toepassen van handhygiëne primordiaal. Samen met de steun van de Belgian Antibiotic Policy Coordination Committee (BAPCOC) door het Federaal Platform voor Ziekenhuishygiëne in samenwerking met het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV-ISP), de l’ Association Belge des Infirmiers en Hygiène Hospitalière (ABIHH), de la Belgian Infection Control Society (BICS) en de  Nationaal Verbond van Katholieke Vlaamse Verpleegkundigen en Vroedvrouwen  (NVKVV) organiseert de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid en Leefmilieu sinds 2005 de nationale handhygiënecampagnes in ziekenhuizen om handhygiëne te promoten. ^[1]

De 5^de nationale campagne handhygiëne werd begin 2013 aangekondigd en ons ziekenhuis heeft met veel enthousiasme deelgenomen. Omdat er in 2011 een ziekenhuisbrede campagne gevoerd werd, opteerde men voor deze campagne voor een gerichte aanpak. Dit biedt tevens de opportuniteit om de efficiëntie van deze twee strategieën te vergelijken. Onze doelstelling was om zoveel mogelijk zorgverstrekkers te sensibiliseren om de indicaties voor handhygiëne op te volgen en een handhygiënecompliantie van meer dan 65% te bereiken.

Methodologie

Programma
Het programma van de 5^de handhygiënecampagne bestaat uit drie delen :

• Meting van de compliantie vóór campagne: 15/01/2013 – 15/02/2013 waarbij de opportuniteiten gemeten werden door de verpleegkundige-ziekenhuishygiënist, zorgcoördinatoren en referentieverpleegkundigen ziekenhuishygiëne op hun eigen afdeling.
• Sensibilisatiecampagne door de verpleegkundige-ziekenhuishygiënist: 01/03/2012 – 31/03/2012
• Meting compliantie na campagne: 15/04/2013 – 15/05/2013 waarbij de opportuniteiten gemeten werden door de verpleegkundige ziekenhuishygiënist, zorgcoördinatoren en referentieverpleegkundigen ziekenhuishygiëne.

Alle observatoren hebben een opleiding gevolgd om de opportuniteiten op een adequate manier te kunnen meten.

 Strategie

De methode die de kliniek Sint-Jan gekozen heeft is een gerichte strategie. Dit betekent dat de verpleegkundige-ziekenhuishygiënist één of meerdere sessies ging organiseren op de afdelingen. Een brief werd verzonden aan alle hoofdverpleegkundigen met de vraag om verschillende data door te sturen met als doel een vorming over handhygiëne in te plannen tijdens de periode van de sensibilisatiecampagne. Deze opleiding zou minstens een half uur tot 45 minuten duren (inclusief vragen beantwoorden). De volgende thema’s kwamen aan bod :

• Indicaties voor handhygiëne
• Basisvereisten
  • Foto’s met afdruk van gekoloniseerde juwelen
  • Praktijk: afdruk van een juweel van personeelsleden op de afdeling. Deze werd naar het labo gestuurd en nadien werd er van het resultaat een foto genomen en afgegeven op de betreffende dienst.
• Praktijkoefeningen op de werkvloer
• Handhygiënetesten (met UV-lamp)
• Quiz (meedelen van het paswoord)

Naast de gerichte strategie werd er tijdens de sensibilisatiecampagne een pop-up geplaatst op intranet: gele micro- organismen die zich bevinden onder een polshorloge en een ring komen telkens tevoorschijn bij het openen van de site (illustratie I).

Materiaal
Volgende middelen werden gebruikt om de vorming te geven : 

• Laptop om de personeelsleden samen met de videoclip van de nationale handhygiënecampagne (30 seconden) hun handen te laten ontsmetten met een fluorescerende alcoholische oplossing
• UV-tester om de handen te controleren na toepassen van de techniek
• Petrischaaltjes en steriele handschoenen om een afdruk te maken van juwelen
• Foto’s van afdruk juwelen op petrischalen
• Staaltjes van hydroalcoholische oplossingen en handcrèmes
• Campagne affiches

Evaluatie
Om de “good practice” van de handhygiëne compliance te evalueren, werd een affiche met een korte feedback per afdeling ontworpen. De drie best scorende afdelingen kregen tevens een institutionele erkenning.

Resultaten

Op 24 afdelingen werden observatiemetingen uitgevoerd door 30 dezelfde observatoren (één à twee per afdeling). Eén afdeling heeft niet meer geparticipeerd bij de post-metingen wegens te weinig opportuniteiten en tijdsgebrek. Meer dan de helft van de geobserveerde opportuniteiten waren indicaties die verpleegkundigen hadden verricht (tabel I).

Tabel I: Aantal geobserveerde opportuniteiten (n) per beroepsgroep

Sensibilisatiecampagne
Tijdens de sensibilisatiecampagne vonden 31 sessies plaats op de afdelingen, waaraan in totaal 367 personeelsleden deelnamen (gemiddelde: 12 personen per sessie). Tijdens de 4^de nationale handhygiëne campagne werden 18 sessies in een grote zaal van Sint-Jan georganiseerd (periode: 14 februari tot 15 maart 2011) met een tijdsduur van 1u15 waaraan 237 personeelsleden participeerden (gemiddelde: 13 personen per sessie). Er zijn 130 personen meer die deelnamen aan de sensibilisatiecampagne van de 5^de campagne (andere halve keer meer) dan in 2011. Opvallend was dat het onderhoudspersoneel meer betrokken werd bij de sensibilisatiecampagne in 2013 dan bij de voorgaande campagne (tabel II).

Tabel II: Aantal participerende personeelsleden per beroepsgroep (2011 – 2013)

Handhygiënecompliantie
De resultaten van de handhygiënecompliantie toonden voor beide jaren een verschil van 21 % tussen de pre- en postmeting (tabel III). Tegenover de vorige campagnesteeg de handhygiënecompliantie tijdens de 5^de campagne met 5%.

Tabel III: Handhygiënecompliantie 2011 en 2013 (pre- en postmeting)

Handhygiënecompliantie per beroepsgroep

In tabel IV zijn de resultaten weergegeven van de handhygiënecompliantie per beroepsgroep. In de 5^de campagne handhygiëne was de compliantie verbeterd bij elke beroepsgroep t.o.v. de vorige campagne (2011). Wanneer men bij de verpleegkundigen de pre- en postmetingen van beide jaren vergeleek (23%), constateerde men geen verschil in toename tussen pre en postmeting. Een grotere stijging van de compliantie werd waargenomen bij de artsen (+8.0%), kinesitherapeuten (+24.0%) en anderen (+10%). Bij de zorgkundigen was de toename van handhygiënecompliantie tussen pre- en postmeting in 2013 bijna gehalveerd ten opzichte van 2011 (7.5%).

Tabel IV: Handhygiënecompliantie per beroepsgroep (pre- en postmeting campagne 2011 en 2013)

Tabel VI: Percentage van personeelsleden die juwelen dragen in de kliniek Sint-Jan en op nationaal niveau (pre- en postmeting 2011 en 2013)

Dragen van juwelen

Het grootst aantal geobserveerde personen voor het dragen van juwelen waren verpleegkundigen (> 50%), terwijl kinesitherapeuten de kleinste geobserveerde groep (<4%) vormen (tabel V).
Bij het vergelijken op nationaal niveau dragen de personeelsleden in de kliniek Sint-Jan meer juwelen, maar het verschil tussen pre- en post meting is groter in Sint-Jan (tabel VI).

Tabel V: Aantal geobserveerde personen voor de basisvereisten handhygiëne per beroepsgroep 2013

Feedback van de resultaten Handhygiëne.

Naast het meten van de handhygiëne compliantie is het essentieel dat de personeelsleden de nodige feedback krijgen. Daarom werd een affiche met relevante informatie ontworpen in A3-formaat (illustratie II).:

• Op het A3 formaat worden de resultaten van de handhygiënecompliantie weergegeven in % voor en na de sensibilisatie campagne op eigen afdeling. Bij de vijf indicaties van handhygiëne wordt vooral handontsmetting met een hydro alcoholische oplossing aanbevolen dan handen wassen met water en zeep. De kleine druppel duidt het percentage van de handhygiënecompliantie aan waar de handen ontsmet werden met een hydro-alcoholische oplossing of gewassen werden met water en zeep (alcohol + zeep). De grote druppel duidt het percentage van de handhygiënecompliantie aan waar de handen ontsmet werden met enkel een Hydro-alcolholische oplossing.
• De grafiek met de 5 indicaties vóór en na campagne op hun eigen afdeling
• De grafiek van het dragen van juwelen vóór en na campagne op hun eigen afdeling

Feedback werd per afdeling gegeven en duurde 10 minuten

Aan de drie best scorende afdelingen werd een institutionele award gegeven onder de vorm van een A4-affiche met een gouden, een zilveren en een bronzen medaille (illustratie III).

Illustratie II: Feedback op de afdeling

 Illustratie III: Institutionele erkenning

Illustratie I: Feedback op de afdelingen

Discussie

Om de personeelsleden te sensibiliseren tijdens de 5^de nationale handhygiënecampagne werd voor een gerichtere aanpak op de afdelingen gekozen i.p.v. een ziekenhuisbrede campagne zoals voorgaande campagnes.
Tabel 3 geeft het verschil weer tussen de handhygiënecompliantie pre- en postcampagnes voor 2011 en 2013, dewelke gelijk is (+21.0%). Hieruit kan men concluderen dat beide manieren van aanpak efficiënt zijn.

Beide strategieën hebben dus hun nut bewezen, maar een aantal beïnvloedende factoren moeten in acht genomen worden.

Ten eerste waren er meer afdelingen die deelgenomen hebben in 2013 dan in 2011 (24 tegenover 18 afdelingen). De afdelingen die reeds voordien hebben geparticipeerd, kennen de werking van de observatieroosters waardoor het personeel waakzamer is als zij de observatoren zien. Bovendien hebben ze ook al een feedback gekregen van de voorgaande campagne, waardoor hun score positief beïnvloed zal worden. Men kan ook opmerken dat één afdeling niet meer heeft deelgenomen aan de meting postcampagne, waardoor het resultaat eveneens beïnvloedt wordt.

Bij de voorgaande campagne waren er minder observatoren die gescoord hebben. Dit zou een impact kunnen hebben op het eindresultaat. Alle verpleegkundige referenten ziekenhuishygiëne hebben hun eigen afdelingen gescoord, waarbij de ene observator discreter of strenger zou kunnen zijn dan de andere.

De observatiemetingen zijn een momentopname. Dit betekent dat wanneer de tijdsdruk toeneemt op de afdelingen, de handhygiënecompliantie van de gezondheidswerkers kan dalen. Tijdens de observatiemetingen is de tijdsdruk onbekend voor beide campagnes.

Hoewel beide strategieën hun efficiëntie hebben bewezen, kan men zich afvragen waarom sommige beroepsgroepen (kinesitherapeuten, artsen) hoog scoorden, terwijl die groepen niet deelnamen aan de vorming over handhygiëne (tabel 4).

Een mogelijke verklaring is dat de kinesitherapeuten weinig opportuniteiten hebben, waardoor het verschil tussen de pre- en postmeting hoger ligt dan bij een andere beroepsgroep.

Nadat de 4^de nationale handhygiënecampagne beëindigd werd, hebben de artsen een vorming en feedback gekregen door de arts-ziekenhuishygiënist. Dit zou zijn vruchten afgeworpen kunnen hebben.

Besluit.

Ter preventie van zorginfecties is het sensibiliseren van de gezondheidswerkers om een correcte handhygiëne toe te passen een reële uitdaging. Welke strategie de meeste efficiëntie biedt, hangt van verschillende factoren af.

De verpleegkundige-ziekenhuishygiënist kan opteren voor een ziekenhuisbrede campagne of een gerichte sensibilisatie op de afdelingen.

Een ziekenhuisbrede campagne heeft als voordelen dat je minder sessies kunt organiseren en langer kunt spreken. Het is waarschijnlijk minder tijdsintensief voor de spreker zelf, omdat men zich niet naar de afdelingen moet verplaatsen. Nadelen kunnen zijn dat personeelsleden zich in een andere “vreemde” omgeving bevinden met andere onbekende personeelsleden waar er een kans bestaat dat eventuele vragen niet gesteld worden. Vaak zal de concentratie van de personeelsleden dalen door de langere tijdsduur (1u15min) dan deze van een gerichte aanpak (max. 45min.).

Een gerichte strategie biedt als voordelen dat er meer een “huiselijke” sfeer is. Iedereen kent iedereen en is dan meer geneigd om vragen te stellen. Er is een nauwere band tussen de spreker en de personeelsleden. Het is wel meer arbeidsintensief omdat men zich moet organiseren, rekening houdend met de beschikbaarheid van de afdelingen, zodat men niet gestoord zou kunnen worden tijdens het geven van de vorming.

Ten slotte is het belangrijk om de resultaten bekend te maken op de afdelingen zelf, zodat zij kunnen groeien naar een betere handhygiëne compliantie.

Referenties

Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (isp wiv), Resultaten van de 5^de Nationale campagne ter bevordering van de Handhygiëne (HH) in Ziekenhuizen 2013.

Federaal Kenniscentrum voor de gezondheidszorg “Nosocomiale infecties in België, deel 2 impact op Mortaliteit en Kosten”. https://kce.fgov.be/sites/default/files/page_documents/d20091027301.pdf. 2009