Vier mei 2016, 8h15 … De telefoon rinkelt … Vanuit het onthaal wordt gemeld dat er twee auditoren van het Vlaams Indicatoren Project voor Patiënten en Professionals (VIP²) zich hebben aangemeld. Je agenda wordt toch een beetje overhoop gegooid, vandaag vindt de externe audit plaats voor de indicator ‘basisvereisten handhygiëne’! Kan je straks trots zijn op het resultaat en cijfers voorleggen die aangeven dat een goede handhygiëne hier in het ziekenhuis ‘common practice’ is? Of heb je zelf ook al gemerkt dat dit op de ene afdeling toch makkelijker gaat dan op de andere? Hoe zullen de resultaten zijn in vergelijking zijn met de vorige audit? En wat zijn de aandachtspunten waarop je verder moet inzetten? Voor wat staat dat ‘VIP²’ dan wel? Hoe is dit initiatief ontstaan, wie werkt daarmee en hoe worden die gegevens verwerkt? En wat zijn de toekomstplannen? We zetten het even voor u op een rijtje.

VIP²… en dat betekent?

Het VIP², het Vlaams Indicatorenproject voor Patiënten en Professionals, is gestart in 2010. De Vlaamse overheid, de Vlaamse Vereniging voor Hoofdartsen en de ziekenhuiskoepel Zorgnet-Icuro besloten om de krachten te bundelen in het definiëren, ontwikkelen en implementeren van indicatoren die de kwaliteit van zorg moeten meten en objectiveren. Het doel was drieledig. Vooreerst had het werken met indicatoren tot doel om de kwaliteit van de zorg te objectiveren. Vervolgens kunnen ziekenhuizen en professionals deze resultaten gebruiken om kritisch te reflecteren en gerichte verbeteracties op te zetten. En tot slot kunnen deze data erg waardevol zijn in kader van wetenschappelijk onderzoek.
Binnen het initiatief zijn er verschillende ontwikkelingsgroepen. Daar waar de meeste ontwikkelingsgroepen indicatoren ontwikkelen specifiek gericht naar 1 discipline (bijvoorbeeld borstkanker, moeder en kind, cardiologie), is de ontwikkelingsgroep ‘Ziekenhuisbrede indicatoren’ op dat vlak een buitenbeentje. Deze indicatoren richten zich naar het volledige ziekenhuis. Wat betreft ziekenhuishygiëne worden er voorlopig twee indicatoren gemeten. Enerzijds wordt nagegaan in welke mate de basisvereisten voor een goede handhygiëne worden nageleefd en anderzijds wordt de incidentie van een MRSA-sepsis in kaart gebracht. MRSA-sepsis is een bloedstroominfectie door de bekendste ziekenhuisbacterie: methicilline resistente Staphylococcus aureus. Laten we in dit artikel even inzoomen op de eerste indicator: basisvereisten handhygiëne.

Een goede handhygiëne… voor de hand liggend!

De reden om deze indicator op te volgen is vrij voor de hand liggend. In België blijkt dat ongeveer 7% van de patiënten tijdens hun verblijf in een acuut ziekenhuis een zorginfectie oplopen, zo blijkt uit onderzoek[1]. Dat zijn jaarlijks meer dan 100.000 patiënten. We hoeven niemand te overtuigen dat handhygiëne essentieel is om de overdracht van ziektekiemen via de handen van een zorgprofessional van de ene patiënt naar de andere te voorkomen en tevens ook één van de meest doeltreffende methoden is om zorginfecties te voorkomen[2,3]. Desondanks de onomstotelijke wetenschappelijke evidentie[4,5,6,7,8] met betrekking tot dit thema, lijkt het toch heel wat moeilijker om deze principes op een sluitende manier te kunnen implementeren in de dagelijkse praktijk. Specifiek wat betreft de naleving of compliantie van handhygiëne, kan uit de statistieken[9] van de nationale campagnes “Handhygiëne” afgeleid worden dat deze steeds toeneemt na een sensibiliseringsperiode, maar een terugval kent na het aflopen ervan. Hieruit kan geconcludeerd worden dat het herhaaldelijk motiveren en sensibiliseren van zorgprofessionals essentieel is, omdat een permanente gedragswijziging moeilijk te bewerkstelligen blijkt.

Er werd geopteerd om te starten bij de basis. Met de indicator ‘basisvereisten handhygiëne’ wil men nagaan in welke mate de handen van zorgverleners voldoen aan de 7 basisvereisten voor een goede handhygiëne. Deze items zijn :

(1) de afwezigheid van armbanden,
(2) de afwezigheid van ringen,
(3) de afwezigheid van horloges,
(4) het hebben van verzorgde en propere nagels,
(5) kortgeknipte nagels,
(6) de afwezigheid van nagellak, en
(7) de afwezigheid van kunstnagels.

Vanaf de volgende meting zal het item ‘afwezigheid van lange mouwen’ daaraan toegevoegd worden.
Voor de totstandkoming van deze indicator, hebben we getracht om voort te bouwen op reeds bestaande en goede initiatieven. De nationale campagnes kunnen daarbij vernoemd worden. Dr. Boudewijn Catry, Dr. Naima Hammani en Sylvanus Fonguh van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV-ISP) vormden de liaison met het federaal platform dat bevoegd is en de nodige expertise heeft voor deze materie.
Het nieuwe ten opzichte van de nationale campagnes, is dat er naast interne metingen ook externe audits worden georganiseerd. Daarbij wordt ieder ziekenhuis éénmaal per jaar, op een onaangekondigd moment, gedurende een (halve) dag bezocht door twee externe collega’s. Zowel bij de interne als bij de externe meting worden de handen van 150 professionals gecontroleerd. Deze externe audits hebben een belangrijke meerwaarde op een aantal punten. Zo merken we dat de resultaten bij een externe audit soms gemiddeld 10% lager liggen dan bij een interne meting. Het feit dat we ons niet enkel baseren op eigen registraties, maakt dat de betrouwbaarheid van de resultaten toeneemt. En tot slot zorgen de externe audits ervoor dat we ideeën kunnen uitwisselen om de kwaliteit dat extra duwtje in de rug te geven.

VIP²… actief deelnemen? Ja natuurlijk!

De grote interesse om actief te participeren aan de indicator is heel bemoedigend. Zo wordt in 58 van de 63 algemene en categorale ziekenhuizen deelgenomen aan het domein ‘ziekenhuisbrede indicatoren’.
Maar daar houdt het niet bij op. In juni 2015 werd de centrale website “www.zorgkwaliteit.be”gelanceerd. Deze website biedt patiënten en professionele zorgverleners de mogelijkheid om de gemeten resultaten per ziekenhuis te raadplegen, maar ook tussen ziekenhuizen te vergelijken. Ziekenhuizen bepalen zelf of zij bereid zijn hun gegevens transparant te maken. Toch merken we dat 53 ziekenhuizen daarop onmiddellijk intekenden. Voor iedere indicator geven we naast het resultaat ook heel duidelijk mee wat er precies gemeten wordt, en wat de meerwaarde is van de indicator. Daarnaast hebben we erover gewaakt dat de ziekenhuizen een eigen duiding kunnen geven over het behaalde resultaat. Daarin kan een resultaat verklaard worden, maar kan een ziekenhuis ook aangeven tot welke verbeteracties (en tot welk resultaat) dit geleid heeft.

Ook op beleidsniveau is er nog werk aan de winkel 

Niettegenstaande het grote enthousiasme van heel wat partijen, zijn er toch een aantal elementen die onze aandacht vragen om de gedragenheid en de ambities naar te toekomst toe te kunnen (blijven) garanderen. In zijn beleidsnota[10] lanceert minister Jo Vandeurzen de oprichting van een Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg. De nodige voorbereidingen daaromtrent worden momenteel genomen. Naast de opzet van een goede governancestructuur van zo een instituut, vonden we dit een ideaal moment om samen met de leden een nota op te stellen waarin de verbeteropportuniteiten benoemd worden als basis om creatief te gaan nadenken over eventuele oplossingen. En daar willen we graag aan meewerken. Eén van de pijnpunten die we geregeld horen terugkomen is dat de eerder laattijdige terugkoppeling van de resultaten ertoe leidde dat ziekenhuizen onvoldoende acties kunnen ondernemen alvorens zich een nieuwe meting aandient. In dat kader willen wij ons als koepel engageren om 1 fulltime data-analist te financieren. De ervaringen van onze ziekenhuizen bevestigen de meerwaarde die ook internationaal aan indicatoren wordt toegekend. Reden genoeg om dit mee te ondersteunen.
Ook in de keuze van de indicatoren kunnen we nog verder evolueren. Deze indicator dient aanzien te worden als de basis. Handhygiëne start bij handen die voldoen aan de vooropgestelde basisvereisten. In een volgende fase is het belangrijk om samen met de experten hier andere indicatoren aan toe te voegen … met één groot doel voor ogen, namelijk het terugdringen van het aantal vermijdbare zorginfecties en zo onze zorg veiliger te maken!
Kunnen we hierbij ook op u rekenen?

Referenties

1. http://www.ubentingoedehanden.be/nl/zorginfecties#open5, gedownload op 4 februari 2016
2. Vrijens, F., et al. (2008). Nosocomiale infecties in België: nationale prevalentiestudie, KCE rapport 92A.
3. Vrijens, F., et al. (2009). Ziekenhuisinfecties: kosten en aantal sterfgevallen, KCE rapport 102A.
4. Johnson PD, Martin R, Burrell LJ, Grabsch EA, Kirsa SW, O’Keeffe J, et al. Efficacy of an alcohol/chlorhexidine hand hygiene program in a hospital with high rates of nosocomial methicillin-resistant Staphylococcus aureus (MRSA) infection. Med J Aust. 2005;183(10):509-14.
5. Pittet D, Allegranzi B, Sax H, Dharan S, Pessoa-Silva CL, Donaldson L, et al. Evidence-based model for hand transmission during patient care and the role of improved practices. Lancet Infect Dis. 2006;6(10):641-52.
6. Pessoa-Silva CL, Hugonnet S, Pfister R, Touveneau S, Dharan S, Posfay-Barbe K, et al. Reduction of health care-associated infection risk in neonates by successful hand hygiene promotion. Pediatrics. 2007;120(2):e382-90.
7. WHO Guidelines on Hand Hygiene in Health Care, World Health Organization, 2009.
8. Erasmus V, Daha TJ, Brug H, Richardus JH, Behrendt MD, Vos MC, et al. Systematic review of studies on compliance with hand hygiene guidelines in hospital care. Infect Control Hosp Epidemiol. 2010;31(3):283-94.
9. Catry, B. et al. (2015). Resultaten van de 6de nationale campagne ter promotie van handhygiëne in ziekenhuizen. Te raadplegen via : http://www.nsih.be/surv_hh/download/Resultaten%20nationaal%202015.pdf.
10.https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/beleidsnota-2014-2019-welzijn-volksgezondheid-en-gezin.