De deskundige preventie van zorginfecties (ZI’s) is, binnen een zorgstructuur en binnen de grenzen van zijn/haar bevoegdheidsgebied, verantwoordelijk voor de preventie van ziekenhuisinfecties en van overdraagbare infectieziekten (preventie, opsporing, bestrijding) en voor de surveillance. Hij/zij voert transversale opdrachten uit en bekleedt een leidinggevende functie binnen de hiërarchie.

Zwitserland is een federale staat (met 3 officiële talen), waar de verplichtingen en verantwoordelijkheden in het gezondheidssysteem zijn gedecentraliseerd. De federale wet inzake epidemieën (LEp) ^[1] regelt de verdeling van de bevoegdheden tussen de federale, kantonnale en gemeentelijke overheden, waarbij de rol van de kantons het zwaarst weegt. Elk van de 26 Zwitserse kantons heeft zijn eigen grondwet. Zij verlenen vergunningen aan dienstverleners, coördineren ziekenhuisdiensten en subsidiëren de zorginstellingen. Op federaal en kantonnaal niveau bestaan ook tal van wetenschappelijke instellingen waaronder universiteiten, beroepsverenigingen, diverse verenigingen en deskundigengroepen.

Een beetje geschiedenis

Van verpleegkundige ziekenhuishygiënist tot verpleegkundige infectiecontrole. 

In 1986 kregen hygiëneverpleegkundigen een nieuwe titel: “Infirmière en contrôle de l’infection”, of verpleegkundige infectiecontrole. De bedoeling van deze naamswijziging was een betere erkenning van de functie. Ziekenhuishygiëne omvat tal van aspecten zoals de omgeving (lucht, water, oppervlakken), de overdracht van infectieziekten, de toepassing van standaardvoorzorgsmaatregelen, enz.

Jarenlang was ziekenhuishygiëne een eerder beperkte activiteit en vaak was het de assistent-hoofdverpleegkundige die de functie vervulde. Later zouden een aantal verpleegkundigen infectiepreventie en artsen, zich in ziekenhuizen en klinieken verenigen in comités voor hygiëne. 

In 1987 werd een belangengroep van beroepsbeoefenaars ziekenhuishygiëne opgericht onder auspiciën van de Zwitserse vereniging voor ziekenhuishygiëne (SSHH)¹, de Zwitserse vereniging van verpleegkundigen (ASI)² en verpleegsters en verplegers. 

Ondanks de taalproblemen die al snel opdoken, was de ambitie om het beroepsprofiel op nationaal niveau te versterken en om met het comité door te gaan, groot. Al in 1989 volgden de eerste verpleegkundigen een postgraduaatsopleiding ziekenhuishygiëne. In 1994 werden twee gemeenschappelijke belangengroepen van verpleegkundigen gespecialiseerd in de preventie van ZI’s opgericht: de Franstalige SIPI-groep³  en de Duitstalige FIBS-groep⁴.  De beroepsbeoefenaars uit Ticino worden in de twee groepen verdeeld, naar gelang van het niveau van hun taalkennis. De opleiding ging van start in Franstalig Zwitserland, aan de Ecole Supérieure d’Enseignement Infirmier (ESEI) en maakt deel uit van de opleiding tot klinisch verpleegkundige.

¹ Zie : https://www.sgsh.ch/fr/page-daccueil.html (consulté le 13.11.2020)
² Zie  : https://www.sbk.ch/fr/association/groupes-dinterets-communs (consulté le 13.11.2020)
³ Groupe romand d’intérêts communs des « Spécialistes infirmiers en prévention de l’infection » de l’association suisse des infirmiers : https://www.sipi.ch/ (consulté le 13.11.2020)
⁴ Fachexperten für Infektionsprävention und Berater für Spitalhygiene. Groupe d’intérêts communs de l’ASI. 
Zie  : https://fibs.ch/hygiene-spital-interessensgruppe-schweiz-ueber/ (consulté le 13.11.2020)

Een nieuw diploma voor een beroep dat constant evolueert

De opleiding verpleegkundige ziekenhuishygiënist bestaat uit drie verschillende cursussen:

• de opleiding verpleegkundige infectiecontrole, opgestart in 1987,
• de opleiding klinisch verpleegkundige infectiepreventie en -controle, die in 1999 van start is gegaan,
• en sinds 2010, de hogere beroepsopleiding verpleegkundigen/deskundigen preventie van ZI’s (EPIAS).  Deze laatste opleiding wordt georganiseerd door de opleidingscentra Espace Compétences in Franstalig Zwitserland en door H+ Bildung in Duitstalig Zwitserland. Het federale examen valt onder de bevoegdheid van de nationale organisatie voor opleiding in de gezondheidssector: de OdAsanté⁵. 

Het opleidingskader is in 2012 hervormd en streeft ernaar cursisten voor te bereiden op de uitoefening van het beroep, door de ontwikkeling van de nodige kennis en vaardigheden, om met specifieke en complexe beroepssituaties te kunnen omgaan.

Profiel deskundige preventie van ZI’s

Naar een zeer specifiek beroepsprofiel, of een breder profiel?

De deskundige preventie van ZI’s is actief in één of meer gezondheidsinstellingen. Afhankelijk van de situatie en het gegeven mandaat werkt de deskundige samen met volksgezondheidsdiensten en -instellingen (nationale en internationale organisaties, verenigingen, beroepsscholen, onderzoekscentra en plaatselijke diensten) en maakt hij/zij deel uit van interne en externe comités of werkgroepen. Het verwachte beroepsprofiel is dan ook veelzijdig. De deskundige levert op die manier een bijdrage tot de kwaliteit van de zorg en de veiligheid van de patiënt. 

In de meeste ziekenhuizen wordt de functie op dezelfde manier verloond als deskundigen in intensieve zorgen of anesthesie. Soms bekleedt de persoon de functie van klinisch deskundige infectiepreventie en -controle. De deskundige infectiepreventie en -controle vervult een sleutelrol bij de preventie van ZI’s en bij het beheer van infectierisico’s. Deze deskundigen bekleden de facto een leidinggevende functie met onvoldoende erkenning om hen in staat te stellen hun taken doeltreffend uit te voeren. 

Het is daarom essentieel dat het opleidingsprogramma adequaat is en dat de status van de functie in overeenstemming is met de vele verantwoordelijkheden.

Bijscholing om nieuwe vaardigheden aan te leren  

Tijdens de twee jaar durende opleiding worden 5 vaardigheden aangeleerd; 3 beroepsvaardigheden en 2 transversale vaardigheden.

Beroepsvaardigheden (kernvaardigheden):
• Preventie van en toezicht op ziekenhuisinfecties 
• Interventies in geval van besmettelijke ziekten in de zorgomgeving  
• Concepten op vlak van infectiepreventie bedenken en ontwikkel

Transversale vaardigheden (ondersteunende vaardigheden):
• Opleiding, communicatie en overleg 
• Veranderingsprocessen en beheer van institutionele en grootschaligere projecten

Het opleidingsprogramma bereidt de studenten voor op het hoger beroepsexamen, d.w.z. het hoger federaal diploma als deskundige preventie van ZI’s. 

Staat de wet aan onze kant?

Nieuwe wetten zijn goedgekeurd.  

In zijn algemene strategie «Health2020» ^[2] heeft de federale raad het beperken van ZI’s uitgeroepen tot een essentiële maatregel om de gezondheid van de bevolking beter te beschermen.

De nieuwe federale wet inzake epidemieën, die begin 2016 in werking is getreden, verplicht de Confederatie en de kantons om gezamenlijk doelstellingen en strategieën te bepalen, om overdraagbare ziekten op te sporen, te monitoren, te voorkomen en te bestrijden. De federale raad heeft een nationale strategie voor de surveillance, preventie en bestrijding van ZI’s (NOSO-strategie) ^[3] goedgekeurd, die erop gericht is het aantal in Zwitserse ziekenhuizen en zorginstellingen opgelopen infecties te verminderen. Het federaal bureau voor de volksgezondheid is, in samenwerking met de kantons, de ziekenhuizen, de zorginstellingen en andere belangrijke actoren, verantwoordelijk voor de uitrol ervan (Figuur 1).

⁵ Organisation nationale faîtière de la formation du domaine de la santé : https://www.odasante.ch/fr/examens/ (geraadpleegd op 13.11.2020)

Figuur 1: Model van de nationale strategie voor de preventie en bestrijding van ZI’s (Noso-strategie).

Deze strategie streeft ernaar de talrijke reeds getroffen maatregelen te coördineren, ze systematisch uit te rollen en de situatie op nationaal niveau beter op te volgen. 

In Zwitserland verloopt de organisatie van de infectiepreventie in zorginstellingen weinig gestroomlijnd. Sommige kantons hebben kantonnale programma’s voor de preventie van ZI’s. Daarin hebben deskundigen infectiepreventie een kantonnaal mandaat voor uitgebreide infectiecontrole in ziekenhuizen, zorginstellingen en organisaties voor ambulante zorg.

Andere ziekenhuizen (universitaire, kantonnale en regionale) en klinieken hebben hun eigen infectiepreventie- en controledienst, waar deskundigen infectiepreventie werken onder leiding van een geneesheer van de FMH (Fédération des Médecins Suisses of Federatie van Zwitserse Geneesheren), gespecialiseerd in infectieziekten. In vele instellingen is infectiepreventie ingedeeld bij een eenheid, zonder een organisatie-overkoepelende functie te hebben.

Toch moeten alle gezondheidsinstellingen het programma preventie van ZI’s uitrollen. Dit vereist dat ze beschikken over de vaardigheden van een opgeleide deskundige infectiepreventie en -controle of, bij gebrek daaraan, over referenten infectiepreventie en -controle. Dit personeel moet in verhouding staan tot de omvang van de instelling, de complexiteit van de taken en de categorie van patiënten. 

Een hoeksteen van deze nieuwe strategie betreft de middelen voor de beroepsbeoefenaars preventie van ZI’s. Verscheidene kantons ^[4] hebben zich op basis van diverse studies gebogen over het complexe vraagstuk van de behoefte aan professioneel personeel gespecialiseerd in de preventie van ZI’s in de gezondheidszorg. 

De aanbevelingen daarin zijn 0,7 VTE⁶  verpleegkundige infectiepreventie per 100 bedden met een medisch technisch profiel (acute zorgsectoren met intensieve zorgen en/of operatiekwartier). In de zorgsectoren zonder medisch technisch profiel (revalidatiecentrum, geriatrie, psychiatrie) is dit 0,4 VTE verpleegkundige infectiepreventie per 100 bedden. In instellingen voor chronische zorg wordt 0,2 VTE verpleegkundige infectiepreventie (deskundige of een geschoolde verantwoordelijke infectiepreventie en -controle) per 100 bedden vooropgesteld. 

De aanbevelingen op vlak van dotaties zijn gebaseerd op het aantal bezette bedden, de reikwijdte van het programma preventie en bestrijding van ZI’s, de complexiteit van de zorgsetting, de kenmerken van de patiënten-/bewonerspopulatie, en de behoeften van de instelling.

Dit is alvast een goed begin maar deze aanbevelingen houden geen rekening met de steeds grotere rol van programma’s voor de preventie en bestrijding van ZI’s, de toename van het aantal van multiresistente bacteriën, opvolging van bouw en verbouwingswerken, en deelname aan diverse werkgroepen. Ten slotte wordt soms over het hoofd gezien dat kleine gezondheidsinstellingen niet over de middelen beschikken om een professionele deskundige preventie van ZI’s aan te werven. Sommige instellingen ontvangen de vooraf vastgestelde dotatie niet, door een gebrek aan beschikbare opgeleide beroepskrachten of aan een budget dat voor deze activiteit is uitgetrokken. 

Voor een succesvolle en duurzame uitrol van de nationale strategie (NOSO-strategie) op kantonnaal niveau is de ontwikkeling van monitoringinstrumenten vereist. Daarnaast moeten ook beroepsbeoefenaars preventie van ZI’s worden opgeleid en posten worden gecreëerd voor de preventie en bestrijding van ZI’s in instellingen die geen of slechts een gedeeltelijk dotatie ontvangen, om de integratie en toepassing van kantonnale normen en richtlijnen te bevorderen. Daarom heeft de Franstalige vereniging van verpleegkundigen infectiepreventie (SIPI) haar krachten gebundeld met andere beroepsverenigingen, organisaties en kantonnale overheden om de NOSO-strategie te implementeren.

De toekomst op vlak van opleiding in Zwitserland …   

Onze rol versterken is een continu, moeilijk maar noodzakelijk proces.

De Franstalige (SIPI) en Duitstalige (FIBS) verenigingen van verpleegkundigen preventie van ZI’s ijveren samen voor de erkenning en verdere ontwikkeling van het beroep van deskundige preventie van ZI’s. 

De functie van deskundige preventie van ZI’s is een door de Zwitserse vereniging van verpleegkundigen erkende specialisatie, omdat ze kennis en vaardigheden vereist die verder gaan dan die welke voor de algemene verpleegkundige praktijk vereist zijn. De ontwikkeling en uitrol van een programma voor de preventie en bestrijding van ZI’s vereist gespecialiseerde kennis op verschillende van de hierboven genoemde gebieden om de kwaliteit en de veiligheid van de zorg te allen tijde te kunnen waarborgen. Om de vaardigheden te verwerven die vereist zijn voor het uitoefenen van de functie, moet de opleiding voor verpleegkundigen infectiepreventie en -controle het leerproces efficiënter maken en hun autonomie versterken, om het verwachte deskundigheidsniveau te bereiken. Daarom heeft een werkgroep, bestaande uit de leden van de opleidingscommissie (SIPI en opleidingscentrum), een nieuwe aanpak ontwikkeld, gebaseerd op blended learning, die het leerproces efficiënter moet maken. Door deze nieuwe pedagogische aanpak gaat de autonomie van de verpleegkundigen infectiepreventie en -controle er vanaf het begin van de opleiding op vooruit. 

Blended learning is een gemengde onderwijsmethode waarbij online studies (e-learning) worden gecombineerd met klassikale sessies. Deze dynamische onderwijsaanpak moedigt de cursist aan zelf opzoekingen te doen, de theorie die tijdens de lessen aan bod is gekomen te verdiepen of te anticiperen op de volgende les. Op deze manier ontwikkelt de verpleegkundige preventie van ZI’s vaardigheden om complexe problemen op te lossen, verdiept hij/zij zijn/haar kennis en ontwikkelt hij/zij extra hulpmiddelen. De opleiding vereist dat toekomstige deskundigen tijd uittrekken, om ook buiten de klassikale lessen te werken.

Vooruitzichten en conclusie

De huidige Sars-CoV-2⁷ -gezondheidscrisis zet alle gezondheidssystemen zwaar onder druk. Alle beroepsbeoefenaars inzake preventie van ZI’s stonden voor grote uitdagingen, waarbij de rol van de verpleegkundige ZI’s meer dan ooit in het oog sprong. Van het gewone beheer van een epidemie, moest worden geschakeld naar het beheer van een ongeziene pandemie waar alles uit de hand liep. Crisismanagement rijmde op strijd om PBM’s of improviseren tijdens gebrek aan persoonlijke beschermingsmiddelen?

⁶ VTE: Voltijdsequivalent is een maatstaf voor het door een werknemer verrichte werk en is gelijk aan 1 voor een voltijdse werknemer.
⁷ Severe acute respiratory syndrome coronavirus : ernstig acuut ademhalingssyndroom coronavirus.

Wat doe je als je niet beschikt over de noodzakelijke beschermingsmiddelen (masker, schort) of niet genoeg bedden hebt? Crisisbeheersing vereist snelle en meervoudige aanpassingen.  De deskundige preventie van ZI’s moet meedraaien in een gespannen en extreem complexe context. Dit zijn voortaan de uitdagingen op vlak van infectiepreventie en -controle. 

Referenties

• [1] Loi fédérale sur la lutte contre les maladies transmissibles à l’homme LEp 818.101 (Federale wet inzake de beheersing van op de mens overdraagbare ziekten)

• [2] Office fédéral de la santé publique. (Federale dienst voor de volksgezondheid) Stratégie globale pour le système de santé – Santé 2020. (Globale strategie voor het gezondheidssysteem) Zwitserse Bondsstaat. 2013. meer info op: https://www.bag.admin.ch/bag/fr/home/strategie-und-politik/gesundheit-2020/eine-umfassende-strategie-fuer-das-gesundheitswesen.html (geraadpleegd op 24.06.2020)

• [3] Conseil fédéral. De NOSO-strategie in het kort. Nationale strategie voor de preventie en bestrijding van ZI’s. Zwitserse Bondsstaat. 2016. meer info op: https://www.bag.admin.ch/bag/fr/home/strategie-und-politik/nationale-gesundheitsstrategien/strategie-noso–spital–und-pflegeheiminfektionen.html (geraadpleegd op 23.06.2020)

• [4] Unité cantonale vaudoise. (Eenheid van het kanton Vaud) Programme cantonal vaudois de lutte contre les infections associées aux soins. (Programma van het kanton Vaud ter bestrijding van ZI’s). Kanton Vaud. Zwitserse Bondsstaat. 19.09.2018.meer info op : https://www.hpci.ch/hpci-vaud/organisation-mission-du-programme-cantonal (geraadpleegd op 23.06.2020).

https://www.sipi.ch/wp-content/uploads/2020/12/En-direct-du-…SIPI-HY_XXVIII_5_Qalla_En-direct.pdf